Hij had zijn advocaten destijds om advies gevraagd. En was vervolgens door hen gerustgesteld. Dus wat kon hij doen?

Dat Sam Bankman-Fried (31), voormalig oprichter van cryptomarktplaats FTX, via een leenconstructie miljarden gebruikte van FTX-klanten om verliezen van investeringen goed te maken, was volgens zijn advocaten geen enkel probleem geweest. Het was volgens zijn juristen „een oplossing die aan alle eisen voldeed om zijn problemen op te lossen”, aldus Bankman-Fried. „Ik was blij dat we hem hadden gevonden.”

Dat stelde Bankman-Fried in de rechtbank in New York, waar de voormalig cryptomiljardair deze maand terechtstaat in een van de grootste financiële fraudezaken uit de Amerikaanse geschiedenis. Bankman-Fried wordt onder meer verdacht van samenzwering, witwassen en fraude. Hij zou investeerders en klanten voor miljarden hebben opgelicht en geld van zijn bedrijf FTX hebben gebruikt om zichzelf en collega’s te verrijken. Indien schuldig bevonden, kan hij tot wel honderd jaar gevangenisstraf krijgen.

Bankman-Fried beweert onschuldig te zijn. Volgens hem waren de beslissingen die leidden tot het faillissement van FTX een gedeelde verantwoordelijkheid met de rest van de top en zat er geen kwade intentie achter. Geen bewuste strategie van een groep ondernemers om geld te stelen, maar naïef enthousiasme van een amateuristisch geleide start-up die uit het niets miljarden waard werd.

‘SBF’, zoals zijn bijnaam luidt, stelde „een heleboel kleine en een heleboel grote” fouten te hebben gemaakt. Zijn grootste fout: het niet aanstellen van een ‘chief risk officer’ [hoofd risico]. „Er was geen toezicht op wat we deden.”

Donderdag deed SBF voor het eerst zijn verhaal in de rechtbank, in eerste instantie zonder aanwezigheid van de juryleden. Dat ging moeizaam, constateerde rechter Lewis Kaplan, die stelde dat „het probleem is dat de getuige op een, zoals ik het zou noemen, interessante manier op vragen reageert”. SBF liet bij momenten lange stiltes vallen en gaf vaak geen antwoord op de vraag. Bij de meeste feiten die hem werden voorgelegd had SBF „geen specifieke herinneringen”.

Geregeld verzocht de rechter de voormalig multimiljardair – op de zitting gekleed in een pak van warenhuis Macy’s dat volgens The Wall Street Journal 40 procent was afgeprijsd – om „te luisteren naar de vraag”. Vrijdag werd Bankman-Fried in het bijzijn van de jury nogmaals verhoord en werd de ondernemer een stuk concreter in zijn antwoorden.

Dat SBF de risicovolle stap nam om tijdens zijn proces zelf het woord te nemen, was sowieso verrassend. Bankman-Fried, die sinds augustus vastzit, had volgens zijn advocaat moeite zijn proces goed voor te bereiden. Vanwege zijn veganistische levensstijl leeft de zichtbaar afgevallen SBF al maanden op een dieet van „brood, water en pindakaas”, aldus zijn advocaat.

Wankelende cryptokoersen

De Amerikaanse Sam Bankman-Fried groeide de laatste jaren uit tot een van de meest prominente crypto-ondernemers ter wereld. Zijn platform FTX, waar klanten konden handelen in cryptovaluta, was op zijn hoogtepunt goed voor 4 tot 9 procent van de wereldhandel in crypto. Begin 2022 was FTX (na een investeringsronde van 400 miljoen dollar) 32 miljard dollar (toen 31 miljard euro) waard. Het maakte van Bankman-Fried een van de rijkste jonge ondernemers van de Verenigde Staten.

Toen eind 2022 de cryptokoersen wereldwijd wankelden na een reeks schandalen, stortte het imperium van SBF binnen een aantal weken in. Bankman-Fried bleek geld van FTX-klanten te gebruiken om investeringen van zijn andere onderneming, investeringsfonds Alameda Research, te bekostigen. Nadat die investeringen onder druk kwamen te staan, werden er grote sommen geld van FTX naar Alameda Research verplaatst.

Toen FTX in november 2022 failliet ging, bleken miljarden van klanten onvindbaar. Honderdduizenden klanten, die hoopten rijk te worden door in crypto te handelen, raakten hun geld kwijt. Datzelfde gold voor werknemers van FTX en Alameda Research, die onder aanmoediging van het topmanagement hun spaargeld gebruikten om met korting aandelen van hun werkgever te kopen.

In december vorig jaar werd SBF op de Bahama’s gearresteerd. Daar hield FTX kantoor, om zo uit het zicht te blijven van Amerikaanse toezichthouders die zich steeds meer zorgen begonnen te maken over de volatiele handel in crypto.

Amfetamines

Later zou blijken dat FTX er op de eilandengroep een bedrijfscultuur van feest, drank en drugs op nahield. De top van FTX bestond eigenlijk uit een vriendengroep van jonge twintigers en dertigers, die nooit een boekhouding bijhielden en amfetamines gebruikten om maar zo lang mogelijk door te kunnen werken. Van een serieus bedrijf was nauwelijks sprake, zo bleek tijdens het proces. De boekhouding verliep deels via chatprogramma’s met berichten die automatisch werden verwijderd. En werknemers leenden geld van hun eigen bedrijf om hypotheken af te sluiten.

Rijk worden met crypto was altijd zijn doel geweest, stelde Bankman-Fried vaak in interviews. SBF was een belangrijk gezicht van ‘effectief altruïsme’, een beweging waarbij aanhangers hun leven wijden aan ‘goed doen’. Hij hoopte zo veel mogelijk geld te kunnen verdienen om zo veel mogelijk weg te kunnen geven. Een filosofie die Bankman-Fried van zijn ouders, hoogleraren op de Stanford Universiteit in Californië en elke dag aanwezig in de rechtbank, had meegekregen.

SBF als het brein

Waar zijn ouders hem bleven steunen, keerden zijn vrienden zich tegen hem. Drie van hen bekenden schuld in ruil voor strafvermindering en getuigden de afgelopen weken tegen Bankman-Fried.

Caroline Ellison, die Alameda Research leidde, stelde tijdens haar getuigenis dat Bankman-Fried het brein was geweest achter het plan om 10 miljard dollar van klanten te gebruiken om Alameda Research overeind te houden. „Hij was degene die deze systemen optuigde en die Alameda toestemming gaf om het geld op te nemen”, zei ze. „En hij was degene die ons opdracht gaf klanttegoeden te gebruiken om onze leningen af te betalen.”

Volgens Ellison, die ook een liefdesrelatie had met Bankman-Fried, zette SBF haar aan tot leugens, onder meer door investeerders bewust voor te liegen over hoe hun bedrijf er financieel voorstond. Het ging mis in juni 2022, toen de geldschieters achter investeringsfonds Alameda Research onrustig werden nadat de cryptomarkt begon in te storten. Alameda had fors geïnvesteerd in cryptobedrijven en de investeerders wilden hun geld terug, vertelde Ellison.

Op dat moment besloot SBF, volgens Ellison, dat geld van FTX-klanten mocht worden gebruikt om dat te doen. Ze volgde zijn instructies „ook al wist ik dat het verkeerd was”, zei Ellison. Alameda-investeerders kregen niet te horen waar het geld precies vandaan kwam.

Haar verhaal werd bevestigd door hoofd technologie van FTX Nishad Singh en Gary Wang, mede-oprichter van FTX en verantwoordelijk voor het bouwen van een ‘achterdeur’ in de programmeercode van FTX waarmee geld kon worden weggesluisd naar Alameda. Beide getuigen stelden dat ze Bankman-Fried tegenspraken, hij niet wilde luisteren en ze zijn orders uitvoerden. „Uiteindelijk was het Sams beslissing”, zei Wang daarover.

De verwachting is dat de rechtszaak tegen Bankman-Fried volgende week tot een einde komt. Het kan dan enkele dagen – of vele maanden – duren tot de jury tot een oordeel komt.